Giriş

Uçucu üzvi birləşmələr (VOCs) müəyyən bərk və ya mayelərdən qazlar şəklində yayılır. VOC-lərə müxtəlif kimyəvi maddələr daxildir, onlardan bəziləri qısa və uzunmüddətli sağlamlıq üçün mənfi təsir göstərə bilər. Bir çox VOC-nin konsentrasiyası daxili məkanda açıq havadan daha yüksəkdir (on dəfəyə qədər). VOCs minlərlə sayda məhsullar tərəfindən yayılır.

Üzvi kimyəvi maddələr məişət məhsullarının tərkib hissəsi kimi geniş istifadə olunur. Boyalar, laklar və mumların tərkibində bir çox təmizləyici, dezinfeksiyaedici, kosmetik, yağdan təmizləyici və hobbi məhsulları kimi üzvi həlledicilər var. Yanacaqlar üzvi kimyəvi maddələrdən ibarətdir. Bütün bu məhsullar siz onlardan istifadə edərkən və müəyyən dərəcədə saxlandıqda üzvi birləşmələri buraxa bilər.

EPA-nın Tədqiqat və İnkişaf Ofisinin “Ümumi Ekspozisiya Qiymətləndirilməsi Metodologiyası (TEAM) Tədqiqatı” (1985-ci ildə tamamlanan I və IV cildlər) təqribən onlarla ümumi üzvi çirkləndiricinin səviyyələrinin evlərin içərisində xaricdən 2-5 dəfə yüksək olduğunu aşkar edib. evlər kənd və ya yüksək sənaye ərazilərində yerləşirdi. TEAM araşdırmaları göstərdi ki, insanlar tərkibində üzvi kimyəvi maddələr olan məhsullardan istifadə edərkən özlərini və başqalarını çox yüksək çirkləndirici səviyyələrə məruz qoya bilərlər və yüksək konsentrasiyalar fəaliyyət başa çatdıqdan sonra uzun müddət havada qala bilər.

---

VOC mənbələri

Məişət məhsulları, o cümlədən:

• boyalar, boya soyucular və digər həlledicilər
• ağac qoruyucuları
• aerozol spreyləri
• təmizləyicilər və dezinfeksiyaedicilər
• güvə kovucuları və hava təravətləndiriciləri
• saxlanılan yanacaq və avtomobil məhsulları
• hobbi ləvazimatları
• quru təmizlənmiş paltar
• pestisid

Digər məhsullar, o cümlədən:

• tikinti materialları və mebel
• surətçıxarma və printerlər, korreksiya mayeləri və karbonsuz surət kağızı kimi ofis avadanlığı
• yapışqanlar və yapışdırıcılar, daimi markerlər və foto həllər daxil olmaqla qrafika və sənətkarlıq materialları.

---

Sağlamlığa təsirlər

Sağlamlığa təsirləri aşağıdakıları əhatə edə bilər:

• Göz, burun və boğazın qıcıqlanması
• Baş ağrısı, koordinasiya itkisi və ürəkbulanma
• Qaraciyərin, böyrəklərin və mərkəzi sinir sisteminin zədələnməsi
• Bəzi üzvi maddələr heyvanlarda xərçəngə səbəb ola bilər, bəzilərinin insanlarda xərçəngə səbəb olduğundan şübhələnir və ya bilinir.

VOC-lərə məruz qalma ilə əlaqəli əsas əlamətlərə və ya simptomlara aşağıdakılar daxildir:

• konyunktival qıcıqlanma
• burun və boğaz narahatlığı
• baş ağrısı
• allergik dəri reaksiyası
• təngnəfəslik
• serum xolinesteraz səviyyəsinin azalması
• ürəkbulanma
• qusma
• burun qanaxması
• yorğunluq
• başgicəllənmə

Üzvi kimyəvi maddələrin sağlamlığa təsir göstərmə qabiliyyəti yüksək zəhərli maddələrdən sağlamlığa heç bir təsiri olmayanlara qədər çox dəyişir.

Digər çirkləndiricilərdə olduğu kimi, sağlamlığa təsirin həcmi və xarakteri bir çox amillərdən asılı olacaq, o cümlədən məruz qalma səviyyəsi və məruz qalma müddətinin uzunluğu. Bəzi insanların bəzi üzvi maddələrə məruz qaldıqdan dərhal sonra hiss etdiyi dərhal simptomlar arasında:

• Göz və tənəffüs yollarının qıcıqlanması
• baş ağrıları
• başgicəllənmə
• görmə pozğunluqları və yaddaş pozğunluğu

Hal-hazırda, adətən evlərdə tapılan üzvi maddələrin hansı sağlamlıq təsirlərinin baş verdiyi barədə çox şey məlum deyil.

---

Evlərdə Səviyyələr

Tədqiqatlar müəyyən edib ki, bir neçə üzvi maddələrin səviyyələri açıq havaya nisbətən qapalı yerlərdə orta hesabla 2-5 dəfə yüksəkdir. Boyanın soyulması kimi müəyyən fəaliyyətlər zamanı və dərhal sonra bir neçə saat ərzində səviyyələr açıq hava səviyyəsindən 1000 dəfə çox ola bilər.

---

Ekspozisiyanı Azaltmaq üçün Addımlar

• VOC yayan məhsullardan istifadə edərkən ventilyasiyanı artırın.
• Hər hansı etiket ehtiyatını yerinə yetirin və ya aşın.
• İstifadə olunmamış boya və oxşar materialların açıq qablarını məktəb daxilində saxlamayın.
• Ən məşhur VOC-lardan biri olan formaldehid, asanlıqla ölçülə bilən bir neçə qapalı hava çirkləndiricilərindən biridir.
  • Mənbəni müəyyənləşdirin və mümkünsə, onu çıxarın.
  • Çıxarmaq mümkün deyilsə, panellərin və digər mebellərin bütün açıq səthlərində möhürləyici istifadə edərək ekspozisiyanı azaldın.
• Pestisidlərə ehtiyacı azaltmaq üçün inteqrasiya olunmuş zərərvericilərlə mübarizə üsullarından istifadə edin.
• İstehsalçının göstərişlərinə uyğun olaraq məişət məhsullarından istifadə edin.
• Bu məhsullardan istifadə edərkən bol təmiz hava təmin etdiyinizə əmin olun.
• İstifadə edilməmiş və ya az istifadə edilmiş qabları təhlükəsiz şəkildə atın; tezliklə istifadə edəcəyiniz miqdarda alın.
• Uşaqların və ev heyvanlarının əli çatmayan yerdə saxlayın.
• Etiketdə göstərilmədiyi təqdirdə heç vaxt məişət qayğı məhsullarını qarışdırmayın.

Etiket təlimatlarını diqqətlə izləyin.

Potensial təhlükəli məhsullarda tez-tez istifadəçinin məruz qalmasını azaltmağa yönəlmiş xəbərdarlıqlar olur. Məsələn, etiketdə məhsulu yaxşı havalandırılan ərazidə istifadə etmək yazılıbsa, onu istifadə etmək üçün açıq havaya və ya egzoz fanı ilə təchiz olunmuş ərazilərə gedin. Əks halda, mümkün olan maksimum miqdarda xarici havanı təmin etmək üçün pəncərələri açın.

Köhnə və ya lazımsız kimyəvi maddələrin qismən dolu qablarını təhlükəsiz şəkildə atın.

Qazlar hətta qapalı qablardan sıza bildiyi üçün bu tək addım evinizdə üzvi kimyəvi maddələrin konsentrasiyasını azaltmağa kömək edə bilər. (Saxlamağa qərar verdiyiniz materialların təkcə yaxşı havalandırılan yerdə deyil, həm də uşaqların əli çatmayan yerdə saxlandığından əmin olun.) Bu arzuolunmaz məhsulları sadəcə zibil qutusuna atmayın. Yerli hökumətinizin və ya icmanızdakı hər hansı təşkilatın zəhərli məişət tullantılarının toplanması üçün xüsusi günlərə sponsorluq edib-etmədiyini öyrənin. Əgər belə günlər varsa, onlardan istənməyən qabları təhlükəsiz şəkildə atmaq üçün istifadə edin. Əgər belə bir toplama günləri yoxdursa, birini təşkil etməyi düşünün.

Məhdud miqdarda alın.

Əgər siz boyalar, boya soyucular və kosmos qızdırıcıları üçün kerosin və ya qazon biçənlər üçün benzin kimi məhsullardan yalnız bəzən və ya mövsümi istifadə edirsinizsə, dərhal istifadə edəcəyiniz qədər alın.

Tərkibində metilen xlorid olan məhsulların emissiyalarına məruz qalmağı minimuma endirin.

Tərkibində metilen xlorid olan istehlak məhsullarına boya soyucular, yapışqan təmizləyicilər və aerozol sprey boyaları daxildir. Metilen xlorid heyvanlarda xərçəngə səbəb olduğu bilinir. Həmçinin, metilen xlorid bədəndə dəm qazına çevrilir və karbonmonoksitə məruz qalma ilə bağlı simptomlara səbəb ola bilər. Sağlamlıq təhlükəsi haqqında məlumatı və bu məhsulların düzgün istifadəsi ilə bağlı xəbərdarlıqları ehtiva edən etiketləri diqqətlə oxuyun. Mümkün olduqda açıq havada metilen xlorid olan məhsullardan istifadə edin; yalnız ərazi yaxşı havalandırıldıqda qapalı yerlərdə istifadə edin.

Benzolun təsirini minimuma endirin.

Benzol insan üçün məlum kanserogendir. Bu kimyəvi maddənin əsas qapalı mənbələri bunlardır:

• ekoloji tütün tüstüsü
• saxlanılan yanacaqlar
• boya təchizatı
• əlavə qarajlarda avtomobil emissiyaları

Benzolun təsirini azaldacaq tədbirlərə aşağıdakılar daxildir:

• evdə siqaretin aradan qaldırılması
• boyama zamanı maksimum ventilyasiya təmin etmək
• dərhal istifadə edilməyəcək boya ehtiyatlarının və xüsusi yanacaqların atılması

Yeni quru təmizlənmiş materiallardan perkloretilen emissiyalarına məruz qalmağı minimuma endirin.

Perkloretilen quru təmizləmədə ən çox istifadə edilən kimyəvi maddədir. Laboratoriya tədqiqatlarında heyvanlarda xərçəngə səbəb olduğu sübut edilmişdir. Son araşdırmalar göstərir ki, insanlar həm quru təmizlənmiş məhsulların saxlandığı evlərdə, həm də quru təmizlənmiş paltar geydikdə bu kimyəvi maddənin aşağı səviyyədə nəfəs alırlar. Quru təmizləyicilər quru təmizləmə prosesi zamanı perkloretileni geri alırlar ki, yenidən istifadə etməklə pula qənaət etsinlər və presləmə və bitirmə prosesləri zamanı daha çox kimyəvi maddəni çıxarırlar. Bəzi quru təmizləyicilər isə hər zaman mümkün qədər çox perkloretileni çıxarmırlar.

Bu kimyəvi maddəyə məruz qalmağınızı minimuma endirmək üçün tədbirlər görmək ehtiyatlıdır.

• Əgər quru təmizlənmiş malları götürəndə güclü kimyəvi qoxu varsa, lazımi qaydada qurudulana qədər onları qəbul etməyin.
• Kimyəvi qoxusu olan mallar sonrakı səfərlərdə sizə qaytarılarsa, başqa bir quru təmizləyici ilə cəhd edin.

 

https://www.epa.gov/indoor-air-quality-iaq/volatile-organic-compounds-impact-indoor-air-quality saytından gəlin